Dierentuinen en het vergeten recht op privacy
In april verscheen een nieuw rapport over dierentuinen, maar één belangrijk onderwerp werd overgeslagen: privacy voor dieren. Marjolein de Rooij schreef er dit opiniestuk over.
Wel eens nagedacht over privacy bij dieren in de dierentuin? Dat is natuurlijk iets anders dan privacy bij mensen. Bij mensen draait privacy vaak om informatie: data, foto’s, medische dossiers. Het gaat om autonomie en controle over je eigen identiteit. Dieren zijn daar niet mee bezig. Ik denk niet dat een aap het erg vindt om zonder filter op Instagram te verschijnen. Maar dat betekent niet dat privacy voor dieren onbelangrijk is. Voor dieren gaat privacy over fysieke ruimte en rust. De mogelijkheid om zich terug te trekken, te baren zonder pottenkijkers, of conflicten te vermijden. Het gaat om welzijn en veiligheid.
In de dierentuin betekent privacy dat dieren zich moeten kunnen onttrekken aan het oog van bezoekers én soortgenoten. Het constant bekeken worden kan leiden tot chronische stress. Dieren die geen controle hebben over hun omgeving, kunnen depressief of gefrustreerd raken. Ook in sociale groepen is het belangrijk dat dieren soms afstand kunnen nemen. Wie met ruzie zit, wil zich kunnen afzonderen. Als die mogelijkheid er niet is, kan de groepsdynamiek verstoord raken, met gevolgen voor het welzijn van het individuele dier.
In België is het recht op privacy voor dierentuindieren sinds 2019 wettelijk vastgelegd. Elk verblijf moet een plek bieden waar dieren zich kunnen verstoppen. In Nederland ontbreekt zo’n bepaling. In april verscheen er een rapport van de Raad voor Dieraangelegenheden over de dierentuin van de toekomst. Privacy werd daarin niet genoemd. Wel werd benadrukt dat dieren op een dierwaardige manier gehouden moeten worden, dat dierentuinen bijdragen aan biodiversiteit via fokprogramma’s, dat ze een educatieve rol vervullen en ethisch te werk moeten gaan, bijvoorbeeld als het gaat om het doden van dieren.
Maar educatie mag geen vermomd entertainment zijn. In het Dolfinarium bijvoorbeeld worden trucs van dolfijnen gepresenteerd als educatief. “Wist je dat een dolfijn zo hoog kan springen?” Nou, dan laten we het je even zien. Het optreden mag dan verboden zijn, de praktijk is nauwelijks veranderd.
Het recht op privacy wordt nergens expliciet genoemd, terwijl het een wezenlijk onderdeel is van dierenwelzijn. Gelukkig zijn er ook plekken waar het wel serieus wordt genomen. Ik was gisteren in de Apenheul. Daar hebben alle dieren plekken waar bezoekers ze niet kunnen zien. Verblijven zijn zo ingericht dat de dieren zelf kunnen bepalen of ze zichtbaar zijn of niet. Ook dieren hebben recht op een plek waar ze níét bekeken worden.
Luister hier naar het radio-interview bij NPO Radio 1 met Jurgen van den Berg:
Dieren hebben te weinig privacy in de dierentuin – NPO Radio 1
